We gaan ervanuit dat een haiku een pure observatie is. Dat dit niet alleen de natuur hoeft te betreffen maar ook over mensen kan gaan daar zullen we het intussen wel over eens zijn. Mensen maken ook deel uit van de natuur, of zal ik schrijven, het grote geheel. Ook jezelf kun je observeren, jaren geleden beweerde ik dit al en ik ben niet van dat standpunt geweken omdat ik uit ervaring weet dat dit waar is.
Een haiku komt soms niet voldoende tot zijn recht zonder er een kleine leugen in te verwerken. Zo kan een hij in de uiteindelijke haiku in werkelijkheid best een zij geweest zijn, een café was misschien een restaurant, een park een bos, een vlinder een mot.
Als dichter ben je uitgerust met een – voor velen nog groeiend – vermogen om situatie, beleving, taal en gevoel te vatten in het 5-7-5 schema n indien mogelijk liever nog korter. De kunst is om je te richten op de essentie. De essentie is vaak niet zozeer de locatie bijvoorbeeld, zelfs de personages spelen slechts een rol in wat de dichter met zijn scherpe blik waarneemt en zal willen neerzetten. Natuurlijk is de locatie niet onbelangrijk, er zal geen drankje geserveerd worden als je op een bankje in het park zit. Het moet allemaal wel kloppen wat je schrijft maar de werkelijkheid een beetje naar je hand zetten zodat de haiku aan zeggingskracht wint daar is niets mis mee.
Wat dan die essentie is, daar is al veel over geschreven en nagedacht en in feite is het heel eenvoudig denk ik. Als de haiku in een bundel met ultra korte verhalen staat en hij valt niet op, dan is de essentie niet overtuigend neergezet en staat hij terecht in die bundel, het bleef een verhaaltje. Staat hij in een dichtbundel van een gerenommeerde dichter en men zegt, dat is nog eens een kort gedicht van hem (of haar!) dan is de lezer óf onvoldoende op de hoogte van de vorm, óf de haiku mist de juiste essentie. Die essentie betreft – voor mij dan toch – een met het geobserveerde beeld meegelift inzicht. Het inzicht wordt niet meegedeeld, het zit in wat de dichter zag en zo wist te verwoorden dat het onmiskenbaar plaats nam op een onzichtbaar bankje tussen de regels. Het dient zich zelf aan en zowel de dichter als de lezer kan er iets van opsteken. Feit is dat de stem van de dichter er zo weinig mogelijk in doorklinkt.
Van de beste haiku – dit denk ik wel eens – is bijna niet vast te stellen wie hem schreef omdat de schrijver zich dienstbaar wist te maken, ondergeschikt aan wat zich aanbood.
Een dankbare taak toch, jezelf transformeren tot een dienaar van iets groters. Een geheel waarvan we allemaal op een eigen bescheiden manier deel uitmaken.
.
nu het weg is
zie ik het vlindertje pas
dat voor me uitvloog
